Ứng dụng thực tiễn của cân bằng trong dung dịch nước vào trong việc xử lý nước, lọc nước Cân bằng hóa học trong dung dịch không chỉ là kiến thức lý thuyết mà còn là nền tảng cho nhiều công nghệ xử lý nước hiện đại. Từ việc loại bỏ kim loại nặng, amoni, cho đến giảm độ cứng của nước – mọi phương pháp đều dựa vào việc hiểu và điều khiển cân bằng hóa học hợp lý. Việc ứng dụng các quy trình xử lý này đòi hỏi hiểu biết cơ bản về pH, phản ứng kết tủa, sự phân ly và nguyên lý chuyển dịch cân bằng – nhưng lại dễ thực hiện và rất thiết thực trong cuộc sống hàng ngày cũng như trong công nghiệp. Sau đây là quy trình các bước cụ thể để thực hiện. I. Kiến thức nền tảng: Cân bằng trong dung dịch nước 1. Cân bằng phân ly điện ly - (sự điện li chất điện li hóa học 11) Khi một axit hoặc bazơ tan trong nước, nó phân ly thành ion theo một phản ứng thuận nghịch: HA ⇌ H+ + A− Ca(OH)2 ⇌ Ca2+ + 2OH− Cân bằng này bị ảnh hưởng bởi: Nồng độ chất tan Nhiệt độ Sự có mặt của các ion khác 2. Nguyên lý chuyển dịch cân bằng (Le Chatelier) Nếu ta thay đổi điều kiện (nồng độ, nhiệt độ, pH…), hệ sẽ tự điều chỉnh để chống lại sự thay đổi đó – nguyên lý này chính là chìa khóa cho việc xử lý nước hiệu quả. II. Ứng Dụng Trong Xử Lý Nước: Biến Nước Đục Thành Nước Trong Nước từ các nguồn tự nhiên như sông, hồ thường chứa rất nhiều tạp chất: đất, cát, phù sa, chất hữu cơ lơ lửng, vi khuẩn, và các ion kim loại. Mục tiêu của xử lý nước là loại bỏ những tạp chất này để có được nguồn nước sạch phục vụ sinh hoạt, sản xuất. Trong đó, nguyên lý cân bằng trong dung dịch nước đóng vai trò quan trọng trong việc lắng các hạt lơ lửng và loại bỏ các ion kim loại nặng. 2.1. Nguyên Lý Cơ Bản: Thủy Phân Muối Và Tạo Kết Tủa Keo Cơ sở của quá trình này chính là sự thủy phân của muối tạo ra các bazơ ít tan dạng keo. Các chất này được gọi là chất keo tụ. Các chất keo tụ phổ biến nhất là phèn chua (kali nhôm sunfat, K2SO 4 ⋅Al2(SO 4 )3 ⋅24H 2O) và phèn sắt (sắt(III) clorua, FeCl 3). Quá trình thủy phân của phèn nhôm (minh họa với ion Al 3+): Khi phèn chua tan vào nước, ion Al 3+ sẽ thủy phân: Al 3+ + 3H 2O ⇌ Al(OH) 3 ↓(keo trắng) + 3H+ Phản ứng này là một phản ứng thuận nghịch, nghĩa là một phần nhỏ Al 3+ sẽ phản ứng với nước để tạo ra Al(OH)3 và giải phóng H +. Điều đặc biệt: Al(OH) 3 không phải là kết tủa rắn thông thường mà tồn tại dưới dạng keo trắng, dính, và có khả năng hấp phụ cực tốt. Vai trò của H + được tạo ra: Việc giải phóng H + làm cho dung dịch có tính axit, tức là pH giảm. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong thực tế. 2.2. Quy Trình Xử Lý Nước Cụ Thể (Ví dụ Nước Sinh Hoạt Gia Đình/Hộ Gia Đình Nhỏ) Hãy hình dung bạn có một bồn chứa nước lớn (hoặc bể lọc) để xử lý nước từ giếng khoan hoặc sông, ao. Bước 1: Lắng cơ học ban đầu (nếu cần): Để nước nguồn (ví dụ nước sông, ao) trong bể lắng vài giờ để các hạt lớn như cát, đất đá lắng xuống đáy. Đây là bước sơ bộ, không liên quan trực tiếp đến cân bằng hóa học. Bước 2: Pha chế và cho chất keo tụ vào nước: Lấy một lượng nhỏ phèn chua (hoặc FeCl 3, nhưng phèn chua phổ biến hơn ở quy mô gia đình) theo tỷ lệ khuyến cáo (thường là khoảng 1 gam phèn chua cho 10-20 lít nước, tùy độ đục). Hòa tan phèn chua vào một ít nước sạch cho đến khi tan hết. Đổ dung dịch phèn chua đã pha vào bồn nước cần xử lý, khuấy đều nhẹ nhàng trong khoảng 1-2 phút. Bước 3: Quá trình keo tụ - Lắng trong hóa học: Khi phèn chua được cho vào nước, ion Al 3+ (hoặc Fe 3+ ) sẽ bắt đầu quá trình thủy phân tạo ra các hạt keo Al(OH) 3 (hoặc Fe(OH) 3). Các hạt keo này có một đặc tính tuyệt vời: chúng mang điện tích dương và có bề mặt lớn. Trong nước đục, các hạt bụi bẩn, phù sa, chất hữu cơ lơ lửng thường mang điện tích âm. Theo nguyên lý hút tĩnh điện, các hạt keo Al(OH) 3 sẽ hấp phụ và trung hòa điện tích của các hạt bụi bẩn nhỏ bé này. Khi bị trung hòa điện tích, các hạt bụi bẩn không còn đẩy nhau nữa mà bắt đầu kết dính lại với nhau, tạo thành những cục bông lớn hơn, nặng hơn (gọi là bông cặn). Quá trình này diễn ra từ từ, mất khoảng 30 phút đến vài giờ. Để yên cho nước lắng. Ảnh hưởng của pH: Vì quá trình thủy phân của Al 3+ tạo ra H + , làm giảm pH của nước. pH tối ưu để Al(OH) 3 tạo bông cặn tốt nhất thường nằm trong khoảng 6.0 - 7.5. Nếu nước quá axit hoặc quá kiềm, hiệu quả keo tụ sẽ giảm. Trong một số trường hợp, người ta có thể thêm một lượng nhỏ vôi (Ca(OH) 2) để điều chỉnh pH về mức tối ưu. Bước 4: Lắng và tách nước sạch: Các bông cặn lớn và nặng sẽ từ từ lắng xuống đáy bồn, kéo theo tất cả các chất bẩn lơ lửng khác. Sau khi nước đã lắng trong hoàn toàn (thường sau vài giờ), bạn có thể gạn lấy phần nước trong phía trên để sử dụng. Phần cặn bẩn ở đáy sẽ được loại bỏ. Tổng kết ứng dụng thực tiễn của việc áp dụng cân bằng hóa học vào trong việc xử lý nước, lọc nước: Quá trình này hoàn toàn dựa vào sự cân bằng thủy phân của ion kim loại (tạo ra kết tủa keo) và khả năng hấp phụ của kết tủa đó để loại bỏ các tạp chất lơ lửng.
