Quy trình sản xuất sulfuric acid (H2SO4) từ sulfur dioxide (SO2) trong công nghiệp hóa học I. Vì sao sulfuric acid (H₂SO₄) lại quan trọng? Sulfuric acid H2SO4 được mệnh danh là “vua của các hóa chất” bởi vì nó là nguyên liệu không thể thiếu trong hàng loạt ngành công nghiệp như là: Sản xuất phân bón hóa học (superphotphat, amoni sunfat), Chế biến kim loại (tẩy gỉ sắt thép), Công nghiệp dược phẩm, chất tẩy rửa, giấy, sợi... Dùng trong ắc quy chì–axit, pin khô. Một điểm đặc biệt: mức độ tiêu thụ H₂SO₄ của một quốc gia là chỉ số phản ánh trình độ phát triển công nghiệp của quốc gia đó. Vậy Sulfuric acid (H2SO4) được sản xuất như thế nào? Vai trò của khí sulfur dioxide (SO₂) trong quy trình này là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài học dưới đây. II. Giới thiệu chung về Sulfur Dioxide (SO₂) 2.1. Nguồn gốc của sulfur dioxide (SO2) Sulfur dioxide SO2 là khí sinh ra từ quá trình đốt cháy lưu huỳnh hoặc quặng chứa lưu huỳnh (như pyrit FeS₂). 2.2. Tính chất hóa học quan trọng sulfur dioxide (SO2) Khí không màu, mùi hắc, tan trong nước tạo axit sunfurơ (H₂SO₃). Có tính khử (có thể bị oxi hóa lên SO₃) → đây là điểm mấu chốt trong sản xuất H₂SO₄. Cân bằng giữa SO₂ và O₂ để tạo ra SO₃ là bước quan trọng trong quy trình công nghiệp. III. Tổng quan quy trình sản xuất Sulfuric acid (H2SO4): Quy trình tiếp xúc (Contact Process) 3.1. Các giai đoạn chính Quy trình sản xuất acid Sulfuric H2SO4 trong công nghiệp hiện đại gồm 3 giai đoạn chính: GĐ1: Tạo SO₂ từ S hoặc FeS₂ GĐ2: Oxi hóa SO₂ thành SO₃ (bước quan trọng nhất) GĐ3: Chuyển SO₃ thành H₂SO₄ Mỗi giai đoạn đều có vai trò đặc biệt, nhưng SO₂ là trung tâm của toàn bộ quá trình này. Giai đoạn 1: Tạo SO₂ a. Phản ứng đốt lưu huỳnh nguyên chất S + O2 → SO2 ; Δ<0 b. Phản ứng đốt quặng pyrit (FeS₂) 4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2 Lưu ý: Khí SO₂ sinh ra được làm sạch (lọc bụi, loại tạp chất) trước khi đưa vào buồng oxi hóa. Giai đoạn 2: Oxi hóa SO₂ thành SO₃ – (đây là bước quan trọng nhất) a. Phản ứng chính 2SO2 + O2 ⇌ 2SO3 ; Δ<0 Phản ứng thuận là tỏa nhiệt, xảy ra tốt ở nhiệt độ vừa phải và có chất xúc tác phù hợp. b. Điều kiện để tối ưu hiệu suất: Xúc tác: V₂O₅ (vanadi(V) oxit), giúp tăng tốc độ phản ứng. Nhiệt độ: Khoảng 450°C, giữ cân bằng hợp lý giữa tốc độ và hiệu suất Áp suất: 1–2 atm (áp suất vừa phải), nhằm thúc đẩy chiều tạo SO₃ Tỉ lệ khí: SO₂ : O₂ = 2 : 1 → Cân bằng tối ưu cho phản ứng Lưu ý: Vì phản ứng thuận là tỏa nhiệt và giảm thể tích khí → áp suất cao và nhiệt độ thấp sẽ tăng hiệu suất, nhưng quá thấp lại làm phản ứng chậm. Cần tối ưu hóa cả hai. Giai đoạn 3: Chuyển SO₃ thành H₂SO₄ a. Trực tiếp hòa tan SO₃ vào nước? Không thể thực hiện dễ dàng, bởi vì: Phản ứng quá mãnh liệt, tạo sương axit H₂SO₄ bay hơi khó kiểm soát. b. Giải pháp công nghiệp: tạo oleum rồi pha loãng Bước 1: Hòa tan SO₃ vào axit sunfuric đặc → tạo oleum (H₂S₂O₇) SO3 + H2SO4 → H2S2O7 Bước 2: Pha loãng oleum bằng nước → thu H₂SO₄ loãng với nồng độ mong muốn H2S2O7 + H2O → 2H2SO4 3.2 Tóm tắt vai trò của SO₂ trong toàn bộ quy trình Vai trò của SO₂ ở giai đoạn 1: Là sản phẩm tạo thành đầu tiên từ S hoặc FeS₂ Vai trò của SO₂ ở giai đoạn 2: Là chất khử – nguyên liệu để oxi hóa thành SO₃ Vai trò của SO₂ ở giai đoạn 3: Trung gian tạo axit sunfuric thông qua SO₃ Như vậy nếu như không có SO₂ → không thể tạo H₂SO₄ trong quy trình tiếp xúc. IV. Ưu điểm của quy trình sản xuất H₂SO₄ từ SO₂ 4.1 Ưu điểm Hiệu suất cao (trên 98%) Sản phẩm tinh khiết, ít tạp chất Dễ kiểm soát bằng thiết bị tự động Có thể tận dụng khí SO₂ từ khí thải nhà máy (ví dụ: luyện kim) 4.2 Một số vấn đề môi trường liên quan - Nhược điểm SO₂ là khí độc, gây ô nhiễm không khí nếu thoát ra môi trường: Gây mưa axit → phá hoại cây trồng, ăn mòn công trình. Gây bệnh hô hấp nếu hít phải ở nồng độ cao. Biện pháp xử lý: Hệ thống hấp thụ SO₂ bằng dung dịch kiềm hoặc chuyển hóa thành H₂SO₄ trong nhà máy. Giám sát liên tục bằng cảm biến khí và hệ thống cảnh báo. V. Kết luận Sulfur dioxide SO2 giữ vai trò trung tâm trong chuỗi sản xuất Sulfuric acid H2SO4 hóa học 11 – một hóa chất công nghiệp chiến lược. Nhờ tính chất hóa học linh hoạt, đặc biệt khả năng bị oxi hóa thành SO₃, khí SO₂ là nguyên liệu không thể thiếu trong quy trình tiếp xúc hiện đại. Tuy nhiên, việc kiểm soát và xử lý SO₂ là điều kiện tiên quyết để vừa phát triển công nghiệp, vừa bảo vệ môi trường.
