Tết Thanh Minh thường rơi vào ngày 3/3 âm lịch hằng năm, bắt nguồn từ văn hóa Trung Hoa và được người Việt tiếp nhận, điều chỉnh cho phù hợp với phong tục, tập quán của dân tộc. Đây là dịp để con cháu tưởng nhớ, tri ân những người thân đã khuất, đồng thời thể hiện sâu sắc đạo lý “uống nước nhớ nguồn” – truyền thống tốt đẹp ngàn đời của dân tộc ta. Vậy trong ngày Thanh Minh, nên chuẩn bị mâm cúng ra sao để trọn vẹn ý nghĩa? Hãy cùng Phúc An Viên tìm hiểu chi tiết các món cúng thanh minh ngay sau đây! Nguồn gốc của ngày Tết Thanh Minh Tết Thanh Minh có nguồn gốc từ Trung Hoa, gắn liền với câu chuyện về Giới Tử Thôi từ thời Xuân Thu Chiến Quốc. Tương truyền, khi Tấn Văn Công – vua nước Tấn – bị loạn lạc, ông phải lưu vong sang các nước Tề, Sở để lánh nạn. Trong thời gian đó, Giới Tử Thôi luôn tận tụy theo phò, góp sức giúp đỡ. Sau này, khi giành lại ngôi báu và trở về nước Tấn làm vua, Tấn Văn Công ban thưởng cho những người có công, nhưng lại vô tình quên mất Giới Tử Thôi. Dẫu vậy, Giới Tử Thôi không oán trách, ông cho rằng những gì mình làm chỉ là bổn phận. Sau đó, ông đưa mẹ về ở ẩn trên núi Điền Sơn, sống thanh bần, tránh xa danh lợi. Mãi về sau, vua Tấn mới nhớ ra và sai người đi tìm, nhưng Giới Tử Thôi nhất quyết không chịu rời núi để nhận thưởng. Vua Tấn buộc phải hạ lệnh đốt rừng, với mong muốn ép ông ra mặt, nhưng Giới Tử Thôi vẫn kiên quyết không rời chốn ẩn cư, cuối cùng hai mẹ con đều chết cháy trong rừng. Quá đau xót, Tấn Văn Công lập miếu thờ hai mẹ con và ban lệnh kiêng đốt lửa trong ba ngày, chỉ dùng đồ ăn nguội để tưởng niệm. Ngày đó rơi vào khoảng mùng 3 tháng 3 âm lịch, về sau trở thành Tết Hàn Thực, mang ý nghĩa tưởng nhớ người đã khuất. Các món cúng thanh minh cần chuẩn bị những gì? Mâm cúng Thanh Minh tại nhà Thông thường, mâm lễ các món cúng Thanh Minh không đặt nặng sự cầu kỳ, mà chủ yếu thể hiện lòng thành kính của con cháu đối với tổ tiên. Với mâm cúng mặn, gia đình có thể chuẩn bị những món ăn quen thuộc như xôi, gà luộc, canh măng, cùng một vài món xào truyền thống. Bên cạnh đó, để mâm lễ thêm trọn vẹn và tươm tất, không thể thiếu các lễ vật như hoa tươi, trái cây, trầu cau, vàng mã,… Đối với các gia đình theo đạo Phật, mâm cúng chay sẽ được chuẩn bị với những món thanh tịnh, nhẹ nhàng. Ngoài ra, nếu gia đình không tổ chức nấu cỗ trong dịp Tết Thanh Minh, bạn vẫn có thể thể hiện lòng thành bằng cách thắp nén hương cùng mâm lễ đơn giản gồm trái cây tươi, trà, bánh kẹo, dâng lên tiên tổ để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc. Mâm cúng Thanh Minh ở ngoài mộ Mâm lễ các món cúng Thanh Minh tại phần mộ thường được chia thành hai loại: lễ chay và lễ mặn, tùy theo truyền thống và tín ngưỡng của mỗi gia đình. Dù là lễ nào, gia chủ cũng cần chuẩn bị đầy đủ những lễ vật cơ bản như: hương, đèn, chè, rượu, nước trong, trầu cau và tiền vàng để thể hiện lòng thành kính với người đã khuất. Đối với mâm cúng chay, bạn có thể chuẩn bị các món đơn giản nhưng tinh tế như xôi chè, oản chuối, bánh trái, gạo, muối, chai nước, bỏng, bơ và mật ong. Những món ăn nhẹ nhàng, thanh khiết này vừa mang ý nghĩa tâm linh vừa phù hợp với phong tục thờ cúng thanh tịnh. Nếu gia đình chọn mâm cỗ mặn, ngoài những lễ vật cơ bản, bạn có thể thêm các món như rượu, thịt heo luộc, chân giò, gà luộc hoặc khoanh giò,… để mâm lễ thêm đủ đầy, trang trọng. Lưu ý, nếu phần mộ có nhiều bát hương, gia chủ nên thắp hương đầy đủ ở tất cả các bát để thể hiện sự chu đáo và kính trọng. Riêng các lễ vật bày biện trên bàn có thể dùng chung, không cần tách riêng từng phần. Gợi ý các món cúng Thanh Minh đủ đầy và chi tiết Như đã đề cập, việc lựa chọn các món cúng Thanh Minh – dù là lễ chay hay lễ mặn – sẽ tùy thuộc vào phong tục và tín ngưỡng của từng địa phương, từng gia đình. Ở một số nơi, người ta ưu tiên chuẩn bị mâm cúng chay nhằm tránh sát sinh, với mong muốn tạo phước lành và cầu cho vong linh tổ tiên sớm được siêu thoát. Ngược lại, cũng có không ít gia đình vẫn giữ truyền thống bày biện mâm cao cỗ đầy, thể hiện lòng thành kính, biết ơn sâu sắc đối với ông bà tổ tiên. Dưới đây là những món cúng Thanh Minh phổ biến mà bạn có thể tham khảo để chuẩn bị mâm lễ chu đáo cho gia đình mình: Món xôi đỗ xanh Một trong những món không thể thiếu trên mâm cúng ngày Thanh Minh chính là xôi đậu xanh, hay còn gọi thân thuộc là xôi chè. Món ăn tuy mộc mạc, dân dã nhưng lại chứa đựng giá trị sâu sắc, phản ánh tinh thần cần cù, chịu khó và nét đẹp văn hoá của người Việt. Từng hạt gạo nếp dẻo thơm quyện cùng vị bùi của đậu xanh không chỉ thể hiện sự kết tinh giữa tinh hoa của đất trời mà còn là thành quả lao động bền bỉ. Đĩa xôi dâng lên tổ tiên vì thế mang trong mình sự trân trọng, biết ơn và lòng thành kính sâu sắc của con cháu. Gà luộc Mỗi dịp Tết đến xuân về, gà luộc là món ăn quen thuộc và gần như không thể thiếu, đặc biệt là trong mâm cỗ các món cúng Thanh Minh. Theo quan niệm dân gian, gà luộc mang ý nghĩa tượng trưng cho cuộc sống no đủ, thịnh vượng và an khang. Đĩa gà luộc vàng ươm, căng bóng, điểm xuyết thêm vài lát lá chanh xắt nhỏ, vừa đẹp mắt vừa thể hiện tấm lòng thành kính dâng lên tổ tiên. Để có món gà luộc ngon trọn vị, yếu tố quan trọng nhất chính là chọn được gà ngon, kết hợp cùng gừng và hành. Khi mua gà về, cần sơ chế thật sạch, kỹ càng để không làm ảnh hưởng đến hương vị món ăn. Luộc gà cùng với vài lát gừng đập dập và hành sẽ giúp dậy mùi thơm, đồng thời làm phần da gà trở nên bóng mượt, vàng đều. Sau khi gà chín, bạn có thể trình bày ra đĩa theo sở thích – chặt miếng hoặc để nguyên con. Tuy nhiên, với mâm cỗ cúng, người Việt thường để nguyên con gà để giữ trọn ý nghĩa viên mãn, đầy đủ. Đĩa gà vàng óng, thơm lừng luôn là điểm nhấn nổi bật giữa mâm cỗ ngày lễ quan trọng này. Món canh nấm Canh nấm là một trong những món ăn thanh đạm thường xuất hiện trong mâm cỗ cúng ngày Tết Thanh Minh. Đây không chỉ là món ăn dễ chế biến mà còn rất bổ dưỡng, tốt cho sức khỏe của cả gia đình. Với hương vị thanh mát, nhẹ nhàng, canh nấm đặc biệt phù hợp với những gia đình muốn chuẩn bị mâm cỗ chay, thể hiện sự tinh tế và lòng thành kính dâng lên tổ tiên. Một trong những biến tấu phổ biến được nhiều gia đình yêu thích là món canh nấm hạt sen. Sự kết hợp giữa vị ngọt tự nhiên của các loại nấm với hạt sen bùi bùi, thơm nhẹ mang đến một món canh vừa ngon miệng, vừa dễ ăn. Món ăn không chỉ thể hiện tấm lòng hiếu kính mà còn mang ý nghĩa cầu chúc cho gia đình bình an, sức khỏe dồi dào. Cách nấu món canh nấm cũng khá đơn giản, chỉ cần lựa chọn những nguyên liệu tươi ngon như nấm hương, nấm rơm, nấm kim châm, thêm hạt sen, cà rốt thái mỏng, nêm nếm vừa phải là đã có ngay một bát canh thanh ngọt, tròn vị. Nem chay Nem chay là món ăn quen thuộc và được ưa chuộng trong mâm cỗ các món cúng Thanh Minh nhờ hương vị thanh đạm, giòn rụm mà vẫn đậm đà, hấp dẫn. Không chỉ xuất hiện trong mâm cúng tổ tiên, món nem chay còn thường xuyên góp mặt trong những bữa cơm hằng ngày của người Việt, thể hiện sự khéo léo, tinh tế trong ẩm thực truyền thống. Nguyên liệu chính để làm nên món nem chay bao gồm rau củ tươi, mộc nhĩ, nấm hương cùng các loại gia vị đặc trưng. Tất cả được xắt nhỏ, trộn đều và cuốn khéo léo trong lớp bánh đa nem mỏng, sau đó chiên vàng đều cho lớp vỏ ngoài giòn tan, nhân bên trong mềm thơm. Món nem chay thường được thưởng thức kèm với bún tươi, rau sống, giá đỗ và đặc biệt không thể thiếu chén nước mắm chay pha vị chua ngọt cay nhẹ. Sự kết hợp hài hòa giữa vị giòn thơm của nem, tươi mát của rau và đậm đà của nước mắm tạo nên một món ăn trọn vị, vừa thanh tịnh vừa ngon miệng, góp phần hoàn thiện mâm cỗ ngày Thanh Minh. Món phụ khác Ngoài ra, gia chủ cũng có thể linh hoạt lựa chọn thêm các món chay khác để làm phong phú mâm cỗ các món cúng Thanh Minh như: chả chay khoai môn thơm bùi, xôi gấc đỏ tươi tượng trưng cho may mắn, chả giò chay giòn rụm, canh nấm đậu phụ thanh đạm, giàu dinh dưỡng… Bên cạnh đó, với mâm cỗ mặn, bạn có thể tham khảo những món truyền thống quen thuộc như: canh mọc nấu măng ngọt thanh, xôi gấc dẻo thơm, miến măng gà hấp dẫn, giò lụa mềm ngon hay canh khoai môn hầm xương bổ dưỡng. Tất cả đều góp phần làm nên mâm cúng đầy đủ, thể hiện lòng thành kính và biết ơn sâu sắc đối với tổ tiên trong dịp lễ Thanh Minh. Tết Thanh Minh không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là nét đẹp văn hóa thấm đẫm tình cảm, lòng hiếu kính của người Việt. Vào những ngày này, các thành viên trong gia đình thường sum họp, cùng nhau chuẩn bị mâm lễ các món cúng thanh minh chu đáo, dâng lên ông bà, tổ tiên với tất cả sự thành tâm. Đây chính là phong tục quý báu, góp phần giữ gìn và lưu truyền những giá trị truyền thống tốt đẹp cho thế hệ mai sau.
